Phản vệ (anaphylaxis) là một phản ứng dị ứng nghiêm trọng có thể dẫn đến tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Các phản ứng dị ứng (allergic reactions) thường bắt đầu một cách đột ngột ngay sau khi tiếp xúc với một dị nguyên (allergen), tác nhân này có thể là thức ăn, thuốc, vết đốt côn trùng hoặc các tác nhân khác. Phản vệ có thể diễn ra vào bất kì thời điểm nào; nó đôi khi bị khởi phát bởi các dị nguyên mà trước đây người đó đã từng có các phản ứng nhẹ trong quá khứ – hoặc là những tác nhân mà người đó chưa từng phản ứng trước đây.
Nhận biết phản vệ
Một phản ứng dị ứng nhẹ có thể gồm nhiều mề đay, ngứa, đỏ bừng mặt, phù môi và lưỡi, hoặc những sự kết hợp của các dấu hiệu trên.
Tuy nhiên, phù nề hoặc co thắt họng, khó thở, khò khè, ho, chóng mặt, ngất, đau bụng, buồn nôn, nôn, tiêu chảy, cảm giác điều tồi tệ sắp diễn ra, là các triệu chứng của phản vệ. Các triệu chứng của một phản ứng phản vệ có thể biến thiên từ đợt này cho đến đợt tiếp theo, thậm chí ở cùng một bệnh nhân.
Phản vệ nên được điều trị như thế nào?
Điều quan trọng là nhận ra phản vệ một cách nhanh chóng để điều trị kịp thời bằng epinephrine, điều trị đầu tay của phản vệ. Epinephrine là một hormone được tạo ra bởi tuyến thượng thận. Nó tác dụng trong vòng vài phút để ngăn chặn sự tiến triển và đảo ngược các triệu chứng của phản vệ.
Mọi người có thể tự hỏi là họ có nên dùng epinephrine nếu họ nghi ngờ — nhưng không chắc chắn — rằng họ đang có một phản ứng phản vệ. Câu trả lời là có. Epinephrine nên được chỉ định mà không chần chừ nếu có bất kì lo ngại hoặc nghi ngờ về phản vệ, bởi vì rủi ro của một phản ứng dị ứng quá mức không được điều trị thì nặng nề hơn rủi ro của việc được chỉ định epinephrine không thích hợp.
Hơn nữa, trì hoãn dùng epinephrine các thể dẫn đến các phản ứng nghiêm trọng hơn, và thậm chí có có thể tử vong. Các các nhân mang theo một thiết bị tiêm tự động epinephrine (EpiPen, Auvi-Q, Adrenaclick, …) nen sử dụng nó ngay lập tức nếu họ nghi ngờ một phản ứng phản vệ, và sau đó gọi 911. Nếu bạn không mang theo thiết bị tiêm tự động epinephrine, gọi 911 ngay lập tức.
Bất kì ai mà được điều trị bằng epinephrine sau một phản ứng phản vệ nên được vận chuyển bằng xe cứu thương đến phòng cấp cứu, nơi mà họ sẽ tiếp tục được theo dõi. Điều này là vì một số người đã từng có phản ứng phản vệ có thể có phản vệ kéo dài (protracted anaphylaxis), với các triệu chứng kéo dài nhiều giờ (hoặc thậm chí vài ngày). Một số khác có thể có phản vệ 2 pha (biphasic anaphylaxis), đây là sự tái diễn của các các triệu chứng vài giờ (hoặc vài ngày) sau khi các triệu chứng đã được giải quyết, thậm chí ngay cả khi không có tiếp xúc với các tác nhân châm ngòi gây dị ứng. Đối với các phản vệ kéo dài và cả hai pha, điều trị đầu tay vẫn là epinephrine. Các phản vệ hai pha có thể diễn ra đến 3 ngày sau khi phản ứng phản vệ đầu tiên, điều này có nghĩa là bạn có thể xuất hiện các triệu chứng thậm chí là sau khi đã xuất viện, rời khoa cấp cứu.
Liệu vai trò của kháng histamine hoặc glucocorticoids trong phản vệ?
Không có thuốc nào thay thế được cho epinephrine, đây là điều trị phản vệ đầu tay duy nhất. Cả các thuốc kháng histamine (antihistamines) và các glucocorticoid đều không tác dụng nhanh như là epinephrine, và cả hai đều không thể điều trị một cách hiệu quả các triệu chứng do phản vệ.
Tuy nhiên, các thuốc kháng histamine như diphenhydramine (Benadryl) hoặc cetirizine (Zyrtec), các glucocorticoid như prednisone, hoặc một dạng kết hợp, có thể được dùng thêm vào cùng epinephrine trong một số trường hợp phản vệ, sau khi epinephrine được dùng.
Các thuốc kháng histamine có thể làm giảm nhẹ một số triệu chứng của các phản ứng dị ứng (không phải là phản vệ) mức độ nhẹ, như là mề đay, ngứa hoặc nóng bừng mặt, thường trong vòng một đến hai giờ sau khi chúng được dùng. Các glucocorticoid cần nhiều thời gian hơn để đạt được tác dụng, nên chúng không hữu dụng đối với việc điều trị bất cứ triệu chứng cấp tính nào.
Trong các hướng dẫn thực hành phản vệ được đăng tải trên the Journal of Allergy and Clinical Immunology, cả các thuốc kháng histamine và các glucocorticoid đều không cho thấy được hiệu quả trong việc ngăn chặn các phản vệ hai pha, nên chúng không nên được chỉ định thường quy ngay sau khi các triệu chứng dị ứng được giải quyết. Tuy nhiên, một số bệnh nhân có lợi ích từ việc dùng trị liệu glucocorticoid ngắn ngày, ví dụ như nếu họ bị phù mặt nặng hoặc các triệu chứng giống như hen liên quan đến phản ứng phản vệ của họ.
Làm cách nào để ngăn ngừa các phản ứng phản vệ tương lai?
Bất kì ai, những người mà đã bị phản vệ thì nguy cơ bị phản vệ lần nữa tăng lên. Nếu không thể giảm thiểm nguy cơ tái tiếp xúc với dị nguyên, bạn nên mang theo thiết bị tiêm tự động epinephrine bên mình bất kì lúc nào. Thêm vào đó, bạn nên đi khám bác sĩ dị ứng để đánh giá và xử trí kĩ hơn, đặc biệt là nếu có bất kỳ nghi ngờ gì về những gì gây ra phản vệ của bạn hoặc liệu bạn có thể có các tác nhân gây dị ứng khác. Cuối cùng, cố gắng hết sức để tránh hoàn toàn tác nhân gây dị ứng của bạn, vì ngay cả một lượng nhỏ cũng có thể gây ra phản ứng dị ứng nghiêm trọng.
Thành Minh Khánh
Dịch từ: Epinephrine is the only effective treatment for anaphylaxis
Để lại một phản hồi Hủy